Ảnh hưởng của pH đất đến cây trồng và giải pháp cải thiện hiệu quả

Trong sản xuất nông nghiệp, đất được ví như “ngôi nhà” của cây trồng. Một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của cây là pH đất. Tuy nhiên, nhiều nhà vườn vẫn chưa hiểu rõ pH đất là gì, tại sao nó quan trọng và cần điều chỉnh thế nào để phù hợp với từng loại cây. Bài viết này sẽ giúp bà con nắm vững kiến thức khoa học về pH đất, ảnh hưởng đến cây trồng và giải pháp cải thiện bền vững.

1. pH đất là gì?

pH đất là nồng độ tương đối của H+ và OH- trong dung dịch, hay mức độ chua hay kiềm của dung dịch đất. pH được diễn tả bằng Logarith âm của họat độ ion H+ Trong đất, do nồng độ các ion thường rất thấp nên họat độ ion tương đương với nồng độ ion. Hiểu đơn giản, pH đất là chỉ số đo mức độ axit (chua) hay kiềm (bazơ) của đất, được tính theo thang đo từ 0 đến 14:

• pH < 7: đất chua.
• pH = 7: đất trung tính.
• pH > 7: đất kiềm.

Độ pH đất ảnh hưởng trực tiếp đến sự hòa tan và khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng. Mỗi loại cây trồng sẽ phát triển tốt nhất trong một khoảng pH nhất định. Thông thường, đa số cây trồng thích hợp với pH từ 5,5 – 6.5.

2. Vai trò của pH đất trong nông nghiệp

pH đất có tầm quan trọng trong đất nông nghiệp, quyết định độ màu mỡ của đất vì nó ảnh hưởng đến nhiều yếu tố:

2.1 Khả năng hấp thu dinh dưỡng

Khi pH đất quá thấp (chua) hoặc quá cao (kiềm), các nguyên tố dinh dưỡng thiết yếu như N, P, K, Ca, Mg, S bị biến đổi, khó hấp thụ hoặc mất cân bằng.

Các nguyên tố dinh dưỡng đa lượng, trung lượng thường kém hữu dụng khi pH đất giảm. Khả năng hữu dụng của N, P, K, Ca, Mg, S giảm khi pH <6, Mo cũng kém hữu dụng khi pH thấp. Ngược lại P và B kém hữu dụng khi pH> 7. Các nguyên tố vi lượng thường tăng khả năng hữu dụng trong điều kiện chua như Fe, Mn, Zn, Cu.

2.2 Ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đất

Sự sinh trưởng của nhiều lọai vi khuẩn và xạ khuẩn bị ức chế khi pH < 6, nấm sinh trưởng tốt trên khỏang pH rất rộng. Vì vậy nấm là lọai chiếm ưu thế trong điều kiện đất chua. Ít có sự cạnh tranh giữa vi khuẩn và xạ khuẩn. Giun đất họat động tốt khi pH >6.5.

2.3 Ảnh hưởng đến cấu trúc đất

Nnitrate hóa bị kiềm hãm nghiêm trọng khi pH <5.5, nitrate hóa là tiến trình biến đổi NH4+ thành NO3- . Cố định N sinh học bị hạn chế khi pH <6. Sự phân giải các dư thừa thực vật và chất hữu cơ có thể bị chậm trong điều kiện đất chua (pH <5.5).

Đất có pH phù hợp thường có cấu trúc ổn định, giàu mùn, dễ canh tác. Ngược lại, đất chua hoặc kiềm quá mức sẽ dễ bị chai cứng, khó giữ ẩm, rễ cây kém phát triển.

3. Ảnh hưởng của pH đất đến cây trồng

Triệu chứng thiếu dinh dưỡng vi lượng có thể xảy ra khi pH cao (pH >7), ví dụ, lá bạc do thiếu Fe, cây trồng cũng có thể bị ngộ độc cũng có thể xảy ra khi pH thấp (pH <5.5), do khả năng hòa tan các nguyên tố vi lượng cao, như ngộ độc do Mn.

Thường không có 1 giá trị pH tối hảo cho tất cả các lọai cây trồng, tất cả các chất dinh dưỡng. Trong khỏang pH mà khả năng hữu dụng của tất cả các chất dinh dưỡng là tốt nhất được xem là khỏang pH tối hảo. Do P là nguyên tố dinh dưỡng có khả năng hữu dụng giảm khi pH qua thấp hoặc quá cao nên thường chọn khỏang pH mà khả năng hữu dụng của P là tốt nhất, pH 5.5 hay 6 – 7.

Khoảng pH tối hảo phụ thuộc và lọai cây trồng, hệ thống luân canh, và các điều kiện khác, ví dụ cây họ đậu, pH trung tính (7), khoai tây trồng trên đất có pH< 5.3 hạn chế bệnh ghẻ trên củ, cải bông và các cây họ thập tự khác trồng trên đất có pH >7 hạn chế nảy mầm của các bào tử nấm.

4. Giải pháp cải thiện pH đất

Để điều chỉnh pH đất phù hợp với từng loại cây trồng, bà con có thể áp dụng một số giải pháp sau:

4.1. Cải thiện đất chua

• Bón vôi nông nghiệp (CaCO₃, Dolomite): Trung hòa độ chua, bổ sung Canxi và Magie.
• Bổ sung phân hữu cơ hoai mục: Tăng hàm lượng mùn, cải thiện cấu trúc đất.
• Luân canh hợp lý: Trồng cây họ đậu để cố định đạm, cải tạo đất.

4.2. Cải thiện đất kiềm

• Bón thạch cao (CaSO₄): Giúp rửa trôi natri trong đất mặn kiềm.
• Tăng cường phân hữu cơ, phân xanh: Giúp hạ pH từ từ, cải thiện độ phì.
• Tưới rửa bằng nước ngọt (đối với vùng nhiễm mặn, kiềm).

Xem thêm: Chất hữu cơ trong đất: vai trò và giải pháp cải thiện

4.3. Quản lý đất trung tính

• Duy trì bón phân hữu cơ và che phủ đất để bảo vệ hệ vi sinh.
• Giữ cân bằng dinh dưỡng bằng cách bón phân hợp lý.
• Hạn chế lạm dụng phân hóa học gây chua đất.

5. Cách kiểm tra và theo dõi pH đất

Để quản lý pH đất hiệu quả, bà con nên thường xuyên kiểm tra:

• Dùng máy đo pH cầm tay: Nhanh, tiện lợi, dễ sử dụng.
• Sử dụng dung dịch kiểm tra pH (pH test kit).
• Gửi mẫu đất đến phòng thí nghiệm: Cho kết quả chính xác, đầy đủ về dinh dưỡng và pH.

Theo dõi định kỳ 1 – 2 lần/năm sẽ giúp nông dân điều chỉnh kịp thời, tránh đất bị thoái hóa.

Tài liệu tham khảo: Giáo trình độ phì và phân bón (Lê Văn Dũ, 2009)

pH đất là yếu tố nền tảng quyết định sự thành công trong sản xuất nông nghiệp. Quản lý pH đất hợp lý không chỉ giúp cây trồng phát triển khỏe mạnh, tăng năng suất, mà còn bảo vệ độ phì nhiêu của đất về lâu dài. Bà con nên thường xuyên kiểm tra và áp dụng các biện pháp cải tạo đất phù hợp để canh tác bền vững.

CÔNG TY CP PHÁT TRIỂN SINH THÁI MỚI

Website: sinhthaimoi.com | Email: saleneweco@gmail.com

Fanpage: https://www.facebook.com/Sinhthaimoi