Chất hữu cơ trong đất: Vai trò và giải pháp cải thiện

Đất không chỉ là nơi giúp cây trồng đứng vững mà còn là hệ sinh thái phức tạp nuôi dưỡng và quyết định năng suất mùa vụ. Một trong những yếu tố then chốt tạo nên độ phì nhiêu chính là chất hữu cơ trong đất. Mặc dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong thành phần đất, chất hữu cơ lại đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với tính chất vật lý, hóa học, sinh học và sự phát triển bền vững của cây trồng. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ chất hữu cơ là gì, vai trò của chúng trong nông nghiệp và các giải pháp thiết thực để cải thiện chất lượng đất.

Xem thêm:

Vai trò của Amino acid đối với cây trồng

Giải pháp sinh học giúp lúa vô gạo nhanh

Các tầng đất trong tự nhiên

Chất hữu cơ trong đất là gì?

Chất hữu cơ trong đất là tập hợp các hợp chất có nguồn gốc hữu cơ, hình thành từ quá trình phân giải xác bã thực vật, động vật và vi sinh vật. Chúng bao gồm ba nhóm chính:

• Xác hữu cơ tươi: lá cây, thân, rễ, tàn dư sau thu hoạch.
• Chất mùn: sản phẩm phân giải ổn định, có màu nâu sẫm hoặc đen, tồn tại bền vững trong đất và khó bị phân hủy tiếp tục.
• Sinh khối vi sinh vật: các vi khuẩn, nấm, xạ khuẩn và vi sinh vật có lợi khác trong đất.

Tỷ lệ chất hữu cơ trong đất thường dao động từ 1–5%. Tuy chiếm tỉ lệ nhỏ, nhưng chúng được ví như “trái tim” của đất, quyết định sức khỏe và độ màu mỡ. Chất hữu cơ hiện diện ở tầng đất mặt.

2. Vai trò của chất hữu cơ trong đất

2.1 Cải thiện tính chất vật lý

• Tăng khả năng giữ ẩm: chất hữu cơ hoạt động như miếng bọt biển, hấp thụ và giữ nước, giúp đất không bị khô hạn nhanh.
• Làm đất tơi xốp: giúp rễ phát triển dễ dàng, tăng khả năng thấm khí oxy và giảm tình trạng đất nén chặt.
• Ổn định cấu trúc đất: các hạt đất liên kết thành viên bền vững, giảm xói mòn và rửa trôi dinh dưỡng.

2.2 Nâng cao tính chất hóa học

• Cung cấp dinh dưỡng: chất hữu cơ giàu đạm (N), lân (P), lưu huỳnh (S) và vi lượng thiết yếu.
• Tăng dung tích hấp phụ cation (CEC): giúp đất giữ lại dinh dưỡng, hạn chế thất thoát phân bón.
• Ổn định pH: làm giảm độc tố nhôm, sắt trong đất chua và hạn chế ảnh hưởng của mặn.

2.3 Thúc đẩy hoạt động sinh học

• Tạo môi trường sống: vi sinh vật hữu ích như nấm Trichoderma, vi khuẩn cố định đạm phát triển mạnh nhờ nguồn hữu cơ dồi dào.
• Tăng cường quá trình khoáng hóa: giải phóng dưỡng chất từ chất hữu cơ để cây trồng hấp thụ.
• Ức chế mầm bệnh: vi sinh vật có lợi cạnh tranh và hạn chế sự phát triển của nấm bệnh gây hại.

3. Cách nâng cao chất lượng đất thông qua bổ sung chất hữu cơ

3.1 Bón phân hữu cơ

Bón phân hữu cơ là một trong những cách đơn giản nhất để tăng chất hữu cơ trong đất. Bà con có thể sử dụng các loại phân tự ủ hoặc các loại phân hữu cơ thương mại trên thị trường.

• Phân chuồng ủ hoai: cải thiện cấu trúc đất, bổ sung dinh dưỡng lâu dài.
• Phân xanh: cày vùi cây họ đậu hoặc cây che phủ vào đất, vừa cải tạo hữu cơ vừa cố định đạm.
• Phân hữu cơ vi sinh: cung cấp đồng thời hữu cơ và hệ vi sinh có lợi, tăng sức sống cho đất.

3.2 Tận dụng phụ phẩm nông nghiệp để cải thiện chất hữu cơ trong đất

Phụ phẩm nông nghiệp là nguồn tài nguyên hữu cơ phong phú, thường bị bỏ phí hoặc đốt bỏ gây ô nhiễm môi trường. Nếu biết cách xử lý đúng, chúng có thể trở thành nguồn chất hữu cơ quý giá để cải thiện đất. Một số phụ phẩm tiêu biểu gồm:

• Rơm rạ sau thu hoạch lúa: chứa nhiều carbon, kali và silic. Thay vì đốt rơm, bà con có thể ủ với chế phẩm sinh học hoặc vùi trực tiếp vào ruộng để bổ sung hữu cơ, cải thiện độ tơi xốp.
• Vỏ cà phê: giàu lignin và polyphenol, cần được ủ hoai mục cùng phân chuồng hoặc men vi sinh để giảm độc tố và tăng khả năng phân hủy, sau đó bón cho cây công nghiệp (tiêu, cà phê, cao su).
• Bã mía: có hàm lượng chất xơ cao, khi ủ với phân gia súc hoặc vôi bột sẽ tạo nguồn hữu cơ tốt, tăng độ xốp và giữ ẩm cho đất.
• Vỏ trấu: chứa nhiều silica, giúp cải thiện cấu trúc đất. Sau khi đốt thành trấu hun hoặc tro trấu, chúng có khả năng giữ ẩm, cải thiện độ thoáng khí và cung cấp vi lượng cho đất.
• Phế phụ phẩm rau quả, lá cây, cỏ dại: có thể thu gom, ủ thành phân compost, vừa tận dụng được nguồn hữu cơ, vừa hạn chế ô nhiễm môi trường.

3.3 Ứng dụng chế phẩm sinh học

Các chế phẩm chứa Trichoderma, vi khuẩn cố định đạm (Rhizobium), phân giải lân (Bacillus) giúp tăng tốc độ phân giải hữu cơ, giảm bệnh hại và tái tạo hệ vi sinh đất.

3.4 Thực hành nông nghiệp bền vững

• Luân canh, xen canh để đa dạng nguồn hữu cơ.
• Giữ thảm thực vật che phủ đất, giảm rửa trôi dinh dưỡng.
• Hạn chế lạm dụng phân hóa học, duy trì cân bằng đất lâu dài.

4. Lợi ích lâu dài của việc duy trì chất hữu cơ trong đất

Việc duy trì và bổ sung chất hữu cơ không chỉ cải thiện năng suất ngay trong một mùa vụ mà còn mang lại nhiều lợi ích bền vững:

• Tăng độ phì nhiêu tự nhiên của đất, giảm chi phí phân bón hóa học.
• Ổn định năng suất trong điều kiện biến đổi khí hậu.
• Bảo vệ môi trường, giảm ô nhiễm nguồn nước do rửa trôi phân hóa học.
• Tăng giá trị nông sản, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ.

Chất hữu cơ trong đất chính là nền tảng của hệ sinh thái nông nghiệp khỏe mạnh. Mặc dù chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng vai trò của chúng vô cùng lớn trong việc duy trì cấu trúc, độ màu mỡ và khả năng sinh học của đất. Thông qua các biện pháp bổ sung như bón phân hữu cơ, tận dụng phụ phẩm, ứng dụng chế phẩm sinh học và thực hành nông nghiệp bền vững, chúng ta có thể cải thiện đáng kể chất lượng đất, góp phần xây dựng một nền nông nghiệp xanh, an toàn và bền vững.

CÔNG TY CP PHÁT TRIỂN SINH THÁI MỚI

Website: sinhthaimoi.com | Email: saleneweco@gmail.com

Fanpage: https://www.facebook.com/Sinhthaimoi